प्रहेलिका: Class 8 संस्कृत Chapter 15 Translation in Hindi ( व्याख्या ) – रुचिरा NCERT Solution

NCERT Solution of Class 8 Sanskrit रुचिरा प्रहेलिका: व्याख्या  for Various Board Students such as CBSE, HBSE, Mp Board,  Up Board, RBSE and Some other state Boards. Class 8 Sanskrit all Chapters NCERT Solution with शब्दार्थ, व्याख्या, Translation in Hindi and English, अभ्यास के प्रश्न उत्तर and important Question answer ncert solution.

Also Read:Class 8 Sanskrit रुचिरा NCERT Solution

NCERT Solution of Class 8th Sanskrit Ruchira /  रुचिरा  Chapter 15 प्रहेलिका: / Prahelika Vyakhya / व्याख्या /  meaning in hindi / translation in hindi Solution.

प्रहेलिका: Class 8 Sanskrit Chapter 15 व्याख्या


कस्तूरी जायते कस्मात्?
को हन्ति करिणां कुलम् ?
किं कुर्यात् कातरो युद्धे ?
मृगात् सिंह: पलायते ।।1।।

अन्वय – कस्तूरी कस्मात् जायते ? करिणां कुलं को हन्ति ? कातरः युद्धे किं कुर्यात् ? मृगात् सिंहः पलायते ।

शब्दार्थ : कस्तूरी – कस्तूरी ( एक सुगंधित पदार्थ )।‍ जायते – उत्पन्न होती है। कस्मात् – कहां से। को – कौन। हन्ति – मारता है। करिणां – हाथियों के। कुलम् – कुल को। किं – क्या। कुर्यात् – करता है। कातरो – कायर व्यक्ति। युद्धे – युद्ध में। मृगात् – हिरण से। सिंह: – शेर। पलायते – भागता है।

Translation in Hindi – कस्तूरी कहां से उत्पन्न होती है? हाथियों के कुल को कौन मारता है? कायर व्यक्ति युद्ध में क्या करता है? हिरण से शेर भागता है।

पहेली में 3 प्रश्न पूछे गए हैं। उनके उत्तर इस प्रकार हैं।

कस्तूरी कहां से उत्पन्न होती है? – हिरण से

हाथियों के कुल को कौन मारता है? – शेर

कायर व्यक्ति युद्ध में क्या करता है? – भागता है

Translation in English – Where does musk come from? Who kills a clan of elephants? What does a coward do in war? The lion runs away from the deer.

There are 3 questions asked in the puzzle. Their answers are as follows.

Where does musk come from? – from deer

Who kills a clan of elephants? – Lion

What does a coward do in war? – runs


सीमन्तिनीष का शान्ता?
राजा कोऽभूत् गुणोत्तम: ?
विद्वद्भिः का सदा वन्द्या?
अत्रैवोक्तं न बुध्यते ।।2।।

अन्वय – सीमन्तिनीषु शान्ता का ? गुणोत्तमः राजा कः अभूत् ? विद्वद्भिः सदा का वन्द्या ? अत्रैव उक्तं न बुध्यते।

शब्दार्थ : सीमन्तिनीष – नारी में। का – कौन। शान्ता – शांत है। राजा – राजा। कोऽभूत् – कौन हुआ। गुणोत्तम: – गुणों में श्रेष्ठ। विद्वद्भिः – विद्वानों द्वारा। का – कौन। सदा – हमेशा। वन्द्या – वंदनीय है। अत्रैवोक्तं – उत्तर यही बताया गया है। न – नहीं। बुध्यते – समझा जा रहा है।

Translation in Hindi – नारियों में सबसे शांत कौन है? सबसे गुणवान राजा कौन हुआ? विद्वानों द्वारा कौन वंदनीय है? उत्तर यहीं पर बताया गया है, समझा नहीं जा रहा है।

पहेली में 3 प्रश्न पूछे गए हैं। इनके उत्तर इस प्रकार हैं।

नारियों में सबसे शांत कौन है? – सीता

सबसे गुणवान राजा कौन हुआ? – राम

विद्वानों द्वारा कौन वंदनीय है? – विद्या

Translation in English – Who is the quietest among women? Who became the most virtuous king? Who is venerated by scholars? The answer is stated here, not understood.

There are 3 questions asked in the puzzle. Their answers are as follows.

Who is the quietest among women? – Sita

Who became the most virtuous king? – RAM

Who is venerated by scholars? – Knowledge


कं सञ्जघान कृष्णः?
का शीतलवाहिनी गङ्गा?
के दारपोषणरता:?
कं बलवन्तं न बाधते शीतम् ||3||

अन्वय – कृष्णः कं सञ्जघान ? का शीतलवाहिनी गङ्गा ? के दारपोषणरताः ? कं बलवन्तं शीतं न बाधते ?

शब्दार्थ : कं – किसको। सञ्जघान – मारा। कृष्णः – कृष्ण ने। का – कौन। शीतलवाहिनी – शीतल जलधारा वाली। गङ्गा – गंगा। के – कौन। दारपोषणरता: – स्त्री के पोषण में लगे हैं। कं – किस। बलवन्तं – बलवान व्यक्ति को। न – नहीं। बाधते – लगती। शीतम् – सर्दी।

Translation in Hindi – कृष्ण ने किसको मारा? शीतल जलधारा वाली गंगा कौन है? ( कहां पर बहती है ) पत्नी का पोषण कौन करते हैं? किस बलवान को सर्दी नहीं लगती?

ऊपर पहेली में 4 प्रश्न पूछे गए हैं जिनके उत्तर इस प्रकार हैं।

कृष्ण ने किसको मारा? – कंसम् ( कंस को )

शीतल जलधारा वाली गंगा कौन है? – काशी

पत्नी का पोषण कौन करते हैं? – केदारपोषणरता: ( किसान )

किस बलवान को सर्दी नहीं लगती? – कंबलवन्तम् ( कंबल वाले व्यक्ति को )

Translation in English – Whom did Krishna kill? Who is the cold water Ganga? (Where it flows) Who takes care of the wife? Which strongman does not feel cold?

In the above puzzle 4 questions are asked whose answers are as follows.

Whom did Krishna kill? – Kansam (to Kansa)

Who is the cold water Ganga? – Kashi

Who takes care of the wife? – Kedarnutrition: (Farmer)

Which strongman does not feel cold? – Kambalavantam (The person with the blanket)


वृक्षाग्रवासी न च पक्षिराज:
त्रिनेत्रधारी न च शूलपाणिः।
त्वग्वस्त्रधारी न च सिद्धयोगी
जलं च बिभ्रन्न घटो न मेघः ॥4॥

अन्वय – वृक्षाग्रवासी (परं) पक्षिराजः च न । त्रिनेत्रधारी (परं) शूलपाणिः च न। त्वग्वस्त्रधारी (परं) सिद्धयोगी च न । जलं बिभ्रन्न घटः न च मेघः (अस्ति)।

शब्दार्थ : वृक्षाग्रवासी – वृक्ष की टहनियों पर रहने वाला। न – नहीं। च – और। पक्षिराज: – पक्षियों का राजा। त्रिनेत्रधारी – तीन आंख वाला है। न – नहीं। च – और। शूलपाणिः – भगवान शिव। त्वग्वस्त्रधारी – वृक्ष की छाल के वस्त्र पहनने वाला। न – नहीं। च – और। सिद्धयोगी – सिद्धि प्राप्त किया हुआ योगी। जलं – जल। च – और। बिभ्रन्न – धारण किए हुए हैं। घटो – घड़ा। न – नहीं। मेघः – बादल।

Translation in Hindi – वृक्ष की टहनियों पर रहता है परंतु पक्षियों का राजा (गरुड़) नहीं है। तीन आंखों वाला है परंतु भगवान शिव नहीं है। छाल के वस्त्र पहनता है परंतु सन्यासी नहीं है। जल धारण किए हुए हैं परंतु घड़ा और बादल नहीं है।

ऊपर दी गई पहेली का उत्तर नारिकेलफलम् ( नारियल का फल) है।

Translation in English – Lives on the branches of a tree but is not the king of birds (Garuda). Has three eyes but Lord Shiva is not. Wears bark clothes but is not a sanyasi. They are holding water but there is no pitcher and cloud.

The answer to the above riddle is Naarikelphalam (coconut fruit).


भोजनान्ते च किं पेयम् ?
जयन्तः कस्य वै सुतः?
कथं विष्णुपदं प्रोक्तम्?
तक्रं शक्रस्य दुर्लभम् ।।5।।

अन्वय – भोजनान्ते किं पेयम् ? जयन्तः कस्य वै सुतः (अस्ति) ? विष्णुपदं कथं प्रोक्तम् ? शक्रस्य तक्रं दुर्लभम् (अस्ति)।

शब्दार्थ : भोजनान्ते – भोजन करने के बाद। च – और। किं – क्या। पेयम् – पीना चाहिए। जयन्तः – जयंत। कस्य – किसका। वै सुतः – पुत्र है। कथं – कैसा। विष्णुपदं – मोक्ष को / स्वर्ग को। प्रोक्तम् – कहां गया है। तक्रं – छाछ। शक्रस्य – इंद्र का। दुर्लभम् – दुर्लभ है।

Translation in Hindi – भोजन करने के बाद क्या पीना चाहिए? जयंत किसका पुत्र है? स्वर्ग को कैसा कहा गया है? छाछ इंद्र का दुर्लभ है।

ऊपर दी गई 3 पहेलियों के उत्तर इस प्रकार हैं।

भोजन करने के बाद क्या पीना चाहिए? – छाछ

जयंत किसका पुत्र है? – इंद्र का

स्वर्ग को कैसा कहा गया है – दुर्लभ

Translation in English – What should I drink after having a meal? Whose son is Jayant? How is heaven called? Buttermilk is rare for Indra.

The answers to the above 3 riddles are as follows.

What should I drink after having a meal? – buttermilk

Whose son is Jayant? –  Indra

How is heaven called – Rare


प्रथमा प्रहेलिका — अन्तिमे चरणे क्रमश: त्रयाणां प्रश्नानां त्रिभिः पदैः उत्तरं दत्तम् ।

द्वितीया प्रहेलिका — प्रथम-द्वितीय तृतीय-चरणेषु प्रथमस्य वर्णस्य अन्तिमवर्णेन संयोगात् उत्तरं प्राप्यते ।

तृतीया प्रहेलिका — प्रतिऽचरणे प्रथमद्वितीययोः प्रथमत्रयाणां वा वर्णानां संयोगात् तस्मिन् चरणे प्रस्तुतस्य प्रश्नस्य उत्तरं प्राप्यते।

चतुर्थप्रहेलिकाया: उत्तरम्ना — नारिकेलफलम्।

पञ्चमप्रहेलिकायाः उत्तरम् — अन्तिमे चरणे क्रमश: त्रयाणां प्रश्नानां त्रिभिः पदैः उत्तरं दत्तम् ।

Leave a Comment

error: